Παπαδόπουλος Κεραμεύς, Αθανάσιος

(Δράκια Πηλίου 1856 – Πετρούπολη 1912). Έλληνας βυζαντινολόγος. Μεγάλωσε και σπούδασε στις Κυδωνίες και στο Αδραμύττι της Μικράς Ασίας. Συμπλήρωσε τις σπουδές του στη Σμύρνη, όπου το 1873 διορίστηκε κοινοτικός δάσκαλος και κατόπιν επιμελητής του μουσείου και της βιβλιοθήκης της Ευαγγελικής Σχολής. Με την τελευταία αυτή ιδιότητα είχε την ευκαιρία να αναλάβει μακρές αρχαιολογικές περιηγήσεις στη Μικρά Ασία και στα νησιά του Αιγαίου. Από το 1881 εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη και πήρε ενεργό μέρος στις εργασίες του εκεί Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου. Με εντολή του Συλλόγου, ο Π. πραγματοποίησε εξαιρετικά καρποφόρες αρχαιολογικές και παλαιογραφικές εκδρομές στη Μακεδονία, στη Θράκη, στη Λέσβο και στον Πόντο: ερεύνησε δεκάδες μοναστηριακές και κοινοτικές συλλογές χειρογράφων, περιέγραψε λεπτομερώς το περιεχόμενό τους, αντέγραψε επιτόπου πάμπολλα βυζαντινά έγγραφα και φιλολογικά κείμενα. Το υλικό αυτό το παρουσίασε σε δύο τόμους με τον τίτλο Μαυρογορδάτειος Βιβλιοθήκη (1884). Τις παλαιογραφικές του έρευνες συνέχισε το 1887-88 στα Ιεροσόλυμα, όπου περιέγραψε αναλυτικά τα περιεχόμενα περίπου 1.800 ελληνικών κωδίκων της πατριαρχικής βιβλιοθήκης και των γειτονικών μονών. Για το τεράστιο αυτό υλικό ενδιαφέρθηκε η Ρωσική Παλαιστινιακή Εταιρεία, η οποία προσκάλεσε τον Π. στην Πετρούπολη (1888) και του χορήγησε τα μέσα για την έκδοση του έργου του. Έτσι είδαν το φως η πεντάτομη Ιεροσολυμιτική Βιβλιοθήκη (κατάλογοι χειρογράφων, 1891-15) και τα Ανάλεκτα Ιεροσολυμιτικής Σταχυολογίας (επιλογή κειμένων από ιεροσολυμιτικούς κώδικες) σε πέντε επίσης τόμους (1891-98). Στην Πετρούπολη ο Π. διορίστηκε το 1892 υφηγητής της νεοελληνικής γλώσσας και φιλολογίας στο πανεπιστήμιο κι αργότερα τμηματάρχης στην εκεί Δημόσια Βιβλιοθήκη. Ωστόσο οι ταλαιπωρίες των πολύμηνων επιστημονικών του περιηγήσεων, η εντατική δουλειά, η χρόνια πενία, οικογενειακά ατυχήματα, η αδυναμία του να προσαρμοστεί στο κλίμα και στο ανθρώπινο περιβάλλον της Ρωσίας και το διαρκώς εντεινόμενο άγχος του να προφτάσει να εκδώσει τα φιλολογικά του ευρήματα, υπόσκαψαν όχι μόνο τη σωματική, αλλά και την ψυχική του υγεία. Κατά τα τελευταία δύο τρία χρόνια της ζωής του ήταν σχεδόν ανίκανος να εργαστεί. Το εκδοτικό και συγγραφικό του έργο είναι τεράστιο. Μαζί με τον Κ. Σάθα, τον Σπ. Λάμπρο και τον Μ. Γεδεών, ο Π. ανήκει στην πρωτοπορία των νεοελληνικών ιστορικοφιλολογικών ερευνών. Εκτός από τα πολύτομα έργα, που μνημονεύτηκαν ήδη, εξέδωσε πολλά κείμενα και δημοσίευσε πλήθος μικρότερες διατριβές, που αναφέρονται κυρίως στη βυζαντινή φιλολογία (Φώτιος, Θεόδωρος Στουδίτης, Ψελλός κ.ά.), στην εκκλησιαστική ποίηση (Ακάθιστος ύμνος), στην τέχνη (Διονυσίου του εκ Φουρνά Ερμηνεία Ζωγράφων), στη κλασική φιλολογία (έργα Λιβανίου, Ιουλιανού κ.ά.), στην ιστορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, στην παλαιογραφία και στη διπλωματική. Ο A. Παπαδόπουλος Κεραμεύς είναι πρωτοπόρος των νεοελληνικών ιστορικοφιλολογικών ερευνών.